De ommuurde kerken (enclos paroissiaux) zijn vooral te vinden in noordwest Bretagne. Wij bezoeken er aantal meest kenmerkende en rijkste van de streek. Meer informatie vind je op de pagina ‘ommuurde kerken‘.
Saint-Thégonnec
Saint-Thégonnec ligt op 13 km van Morlaix en heeft een van mooiste en best bewaarde enclos pariossial (ommuurde kerk) van Bretagne. In deze enclos pariossial vinden we alle kenmerkende onderdelen.
Enclos paroissial de Thegonnec met calvaire door rene boulay
Het geheel getuigt van de rijkdom van deze omgeving gedurende de 15e tot en met de 18e eeuw. Deze kwam tot stand dankzij de productie van linnen stoffen, de “crées“, die verkocht werden op de Engelse, Spaanse, Nederlandse en Portugese markten. Saint-Thégonnec werd toen ook het thuisland van een echte boerenkaste, de “Juloten”. Deze boerenhandelaren bouwden hun fortuin op met deze handel en met het fokken van het Bretonse paard.
Door de sluiting van de Engelse markt door Colbert in 1687 nam de linnenproductie met driekwart af, wat leidde tot de definitieve teloorgang van deze linnenindustrie en -handel in Léon. Wat bleef zijn de prachtige enclos pariossiaux, waarvan Saint-Thégonnec vandaag de dag nog steeds de meest complete is in Léon.
De heilige Thégonnec
Het beeld van Sint Thegonnec in de kerk Notre-Dame de Saint-Thégonnec door Hyppolyte de Saint-Rambert. Links bovenaan het hert voor de kar.
Saint Thégonnec (“Togoneg” of “Coneg”), oorspronkelijk afkomstig uit Wales en een leerling van Saint Pol Aurélien, temde rond de 6e eeuw een hert om het voor zijn kar te spannen om stenen te vervoeren die hij gebruikte voor de bouw van zijn kerk. Op een dag verslindt echter een wolf het hert. Nadat de wolf door de heilige Thégonnec is berispt, stemt hij ermee in om voortaan de kar van de heilige te trekken. Sint Thégonnec wordt altijd afgebeeld als een bouwheilige, met een wolf of een hert aan zijn voeten die een kar trekt. De heilige wordt aangeroepen voor het behoud van oogsten en het genezen van koortsen en adderbeten.
Porte triomphale
Porte triomphale de enclos paroissial de Saint-Thégonnec door Thesupermat
Je komt de enclos binnen via een poort uit 1587-1589 in de vorm van een triomfboog. Er zijn vier flinke kolommen met drie doorgangen. De kolommen worden bekroond met kubusvormige lantaarns. Alleen de centrale doorgang met een halfronde boog, dient als toegang. Er staat een gebed in het Bretons op gericht aan Onze Lieve Vrouw van de Ware Bijstand. Er is het nodige beeldhouwwerk te bewonderen, zoals aan weerszijden van de bouwdatum Sint Thégonnec met zijn ezel en zijn kar.
Ossuarium
Detail ossuaire de enclos paroissial de Saint Thegonec door Thesupermat
Binnen aan de linkerkant is het ossuarium, een knekelhuis, uit 1676-1677. Het is een van de zuiverste renaissance-bouwwerken van Bretagne. Het ossuarium werd nooit gebruikt om botten te bewaren. Het diende als rouwkapel en reliekhouder. Er bevindt zich onder het altaar een crypte met een heilig graf en een groep levensgrote zeer sprekende beelden uit 1699-1702. Dit grootse en theatrale werk, gemaakt door Jacques Lespagnol, verbeeldt de menselijke gevoelens rondom de dood.
Buiten zien we o.a. op een driehoekig fronton een standbeeld van Sint Paulus Aurelianus, die de draak aan een lijn vasthoudt die hij naar verluidt op het eiland Batz heeft gevangen.
Calvaire (1610)
Detail van de calvaire de Saint-Thegonnec door Steffen Heilfort
Tegenover het ossuarium staat de calvaire. Die beeldt het lijden en de opstanding van Christus uit. Alle scènes zijn gesigneerd met Le Maître de Saint-Thégonnec, behalve Christusvoorstellingen aan de zuidkant. Die zijn gesigneerd met Roland Oré.
Kerk (1599-1610)
Van de kerk, die verschillende keren gerestaureerd en veranderd werd, verdient de klokkentoren, uit de renaissance (1599-1610), de meeste aandacht. Deze klokkentoren was oorspronkelijk uitgevoerd in de Beaumanoir-stijl, maar dat vond men te becheiden. Daarop besloot men in 1599, tijdens de wederopbouwwerkzaamheden, een nieuwe toren te bouwen die kon wedijveren met die van de kerk van Pleyben.
Het oudste onderdeel van de kerk is het kleine klokkentorentje, links van de klokkentoren, dat dateert uit 1563. Het traptorentje is ingebed in de verhoging van de kerk uit de 17e eeuw.
In het portiek begeleiden de vier apostelen Jakobus, Thomas, Petrus en Johannes je naar de ingang van de kerk.
Binnen in de kerk bevinden zich uitstekende houtsnijwerken. Tot de meesterwerken van de Bretonse houtsnijkunst behoort de kansel. Deze is volledig versierd met ornamenten en taferelen. Vrouwelijke figuren stellen de vier hoofddeugden voor: voorzichtigheid (slang), matigheid (ketting en beker), rechtvaardigheid (gebroken attribuut) en kracht (zuil).
De kerk van Saint-Thégonnec werd op 8 juni 1998 getroffen door een verschrikkelijke brand, die 3 uur duurde. Veel kon gered worden, maar niet alles. Sindsdien is er ruim 7 jaar gewerkt aan de minutieuze restauratie en is de kerk herrezen uit haar as.
De kerk is dagelijks open van 8:00 – 20:00u, behalve op zondag.
Guimiliau
Guimiliau (ongeveer 1.000 inwoners) dankt haar naam aan haar beschermheilige en stichter, Sint Miliau, een goede en vrome prins, was een kleinzoon van Alain Le Long, 11e koning van Bretagne. In 792 werd hij samen met zijn zoon Mélar op bevel van zijn broer Rivod onthoofd. De kerk is vanzelfsprekend gewijd aan Saint Miliau. Deze heilige wordt aangeroepen voor de genezing van maagzweren en reuma.
Dat Guimilliau ook rijk is geweest is goed te zien aan haar enclos proissial. Een prachtig architectonische geheel, gebouwd in de 16e en 17e eeuw. We vinden hier alle elementen die een enclos paroissial kenmerken terug: de triomfboog, de klokkentoren, het knekelhuis, het grote portiek, de kerk, de sacristie, de rouwkapel en de begraafplaats.
- De triomfboogpoort is bescheiden, vergeleken bijvoorbeeld bij die van Saint-Thégonnec. Twee ruiters bovenop houden hier de wacht.
- Het ossuarium (17e eeuw) is nu de Sainte-Annekapel. Het draagt het opschrift Memento mori.
- De calvaire. Deze behoort met wel 200 personages tot de zeven monumentaalste calvaires van Bretagne.
- De klokkentoren (1530-1550) in Beaumanoir-stijl. De bouw ervan is van vóór de huidige kerk.
Bijzonder rijk vormgegeven zijn het portaal en portiek.
Het portaal
Het portaal (1606-1617) is deels gotisch, deels uit de Renaissance en bijzonder. De friezen zijn versierd met verschillende hoofden. Boven het portaal zien we onder andere twee extreem dunne waterspuwer. In het midden van het tweede fronton bevindt zich een Ionische nis waarin Sint Miliau op zijn troon zit.
Aan de randen zien we taferelen uit zowel het Oude als Nieuwe Testament. Je leest de scènes door links onderaan te beginnen. De tweede scène is dan rechts onderaan. Vervolgens ga je weer terug naar links. Etc.
Portaal van de kerk van Saint-Miliau en de calvaire in Guimiliau door Gerhard Haubold
Het portaal (1606-1617) is deels gotisch, deels uit de Renaissance en bijzonder. De friezen zijn versierd met verschillende hoofden. Boven het portaal zien we onder andere twee extreem dunne waterspuwer. In het midden van het tweede fronton bevindt zich een Ionische nis waarin Sint Miliau op zijn troon zit.
Aan de randen zien we taferelen uit zowel het Oude als Nieuwe Testament. Je leest de scènes door links onderaan te beginnen. De tweede scène is dan rechts onderaan. Vervolgens ga je weer terug naar links. Etc.
Links
- De verleiding van Eva.
- Eva, moeder, en Adam, ploeger.
- Offers van Kaïn en Abel.
- De engel Gabriël brengt de boodschap.
- Geboorte van Jezus.
- Aanbidding der Wijzen.
- Vlucht naar Egypte.
Rechts
- Adam en Eva werden uit het paradijs verdreven
- Misdaad van Kaïn. De Ark van Noach.
- Noach in de wijngaard en dronkenschap van Noach.
- Marie ontvangt de boodschap.
- Bezoek.
- Engelen en herders na de geboorte van Christus.
- Besnijdenis van Jezus.
Het portiek
Apostelen in de portiek van de kerk van Sint Miliau in Guimilia door GFreihalter
In de nissen met Ionische zuilen staan beelden van de apostelen Als je de kerk binnen gaat, zie je rechts achtereenvolgens Jacobus de Mindere (met een gebogen staf aan de basis), Mattheus (niets in zijn handen, geen weegschaal), Andreas (met vermenigvuldigingskruis), Johannes (met notitieboekje, zonder baard), Jacobus de Meerdere (hoed en schelp) en Petrus met zijn sleutel.
Aan de linkerkant zie je: Filippus (met een Latijns kruis in zijn handen), Bartholomeus (met een mes), Simon (met een zaag), Judas (met een palm), Mathias (met een bijl) en Thomas (met een vierkant).
Kerk
Het interieur van de kerk is redelijk eenvoudig en zeer Bretons in zijn ontwerp. Ze heeft twee beuken en vijf zijkapellen met flamboyante ramen. De muren zijn witgekalkt, maar er zijn talrijke gebeeldhouwde balken. In de apsis zorgen de vijf aanwezige ramen voor een goede verlichting van het koor. Bijzonderheden zijn:
Altaarstuk met Sint Miliau in de kerk van Guimiliau door Steffen Heilfort
- Het altaar met verschillende altaarstukken of retabels. Een altaarstuk is van Sint Miliau, toegeschreven aan Guillaume Lerrel en daterend uit het einde van de 16e eeuw of het begin van de 17e eeuw. Het laat verschillende episodes uit zijn leven zien.
- Het doopvont uit 1675, met zuilen en figuren van gesneden eikenhout, bekroond door een eikenhouten baldakijn in renaissancestijl, ondersteund door elegante, gedraaide zuilen met wijnranken vol druiven en een oneindige verscheidenheid aan bloemen, vruchten en insecten.
- Het orgel van zwart eikenhout, gebouwd door orgelbouwer Thomas Dallam in de 17e eeuw en gerestaureerd in 1989 door orgelbouwer Gérard Guillemin. We zien op het orgel een viertal taferelen in reliëf: koning David met harp voor de Ark, Sint-Cecilia die op het orgel speelt, de overwinning van Alexander de Grote naar Charles Le Brun en het juichende volk dat hun vorst (Lodewijk XIV) verwelkomt gezeten op zijn strijdwagen.
- Een wijwatervat van eikenhout in renaissancestijl uit de 16e eeuw met veel versieringen
- De preekstoel uit 1677 die is voorzien van talrijke sculpturen: vier dikke engelen, drie kariatiden, de theologische deugden (Geloof, Hoop en Naastenliefde) en de morele deugden: kracht, matigheid, enz.
- Een origineel glas-in-loodraam in het hoofdvenster toont de kruisiging en de kruisafname. De overige originele glas-in-loodramen zijn verdwenen. De huidige glas-in-loodramen dateren uit het midden van de 19e eeuw en zijn van Jean-Louis Nicolas de Morlaix.
- Het altaar met verschillende altaarstukken of retabels. Een altaarstuk is van Sint Miliau, toegeschreven aan Guillaume Lerrel en daterend uit het einde van de 16e eeuw of het begin van de 17e eeuw. Het laat verschillende episodes uit zijn leven zien.
De enclos is dagelijks geopend van 9:30-12:00 en van 14:00-17.00u, maar gesloten op zaterdag en zondag.
Fontaine de Saint-Miliau
Guimiliau – la fontaine de saint Milliau door Moreau.henri
De bron van Saint-Miliau ligt in het groen op het plaatsje Kerbalannec. De bron is uit de 17e eeuw. In een diepe nis staat een standbeeld van Sint-Miliau, afgebeeld als koning van Cornwall. Zijn hoofd is gekroond en zijn rechterhand rust op het gevest van zijn zwaard. Aan weerszijden van de top staan twee verminkte beelden: links een lijdende Christus en rechts een gekruisigde Christus.
Mensen komen bij deze bron om tot de heilige bidden, om zweren te genezen en reumatische pijnen te verzachten. Als offer werd er geld in de fontein gegooid.
Lampaul-Guimiliau
De enclos paroissial van Lampaul-Guimiliau doet nauwelijks onder voor die van Guimiliau en Saint-Thégonnec. Er was in de glorietijden tijdens de 16e en 17e eeuw dan ook veel wedijver tussen deze plaatsen alsook met andere plaatsen zoals Pleyben, Sizun en Commana. Lampaul-Guimiliau dankte haar welvaart vooral aan de leerlooijerij. In 1799 waren er 49 leerlooierijen, in 1876 nog 25 en 9 in 1901. De laatste werd in 1986 gesloten.
De enclos
- De Triomfpoort of Triomfboog die toegang geeft tot de enclos is uit 1669. Van de oorspronkelijke poort is nog een boog over tussen twee losstaande kolommen. Bovenop staat een Christus aan het kruis, omringd door de Maria en Johannes.
- Het ossuarium is nu een kapel gewijd aan de Heilige Drie-eenheid. Binnen vinden we het altaar met een retabel met gedraaide zuilen, gewijd aan de Heilige Drie-eenheid. In de zijnissen staan de heiligen Rochus en Sebastiaan. Een sleutel die aan het paneel hangt, symboliseert eveneens de Drie-eenheid. Onder het altaar is een crypte met oorspronkelijk de beeldengroep rond de graflegging. Dat staat nu in de kerk.
Lampaul-Guimiliau – enclos paroissial deel van de calvaire door Moreau.henri
- De calvaire uit de 18e eeuw is vrij eenvoudig met drie kruizen op één arm. Twee engelen, afgebeeld in het midden van de arm, vangen het goddelijke bloed op in een kelk. Onder de goede dief houdt een engel een schild op zijn borst. Onder de boze dief trekt een demon aan een touw dat om zijn voeten is gewikkeld.
De kerk
De Notre Dame is gebouwd in de 16de en 17de eeuw. Aan de buitenkant valt op dat de toren een stuk mist. Door blikseminslag in 1809 is er een stuk van 18 meter vanaf geslagen. De rest werd afgedekt met een loden kap. Binnen valt vooral het vele en mooie houtsnijwerk.
De kerk is waarschijnlijk gesloten op zaterdagen en zondagochtend.
La poutre de gloire de Lampaul-Guimiliau door Thesupermat
- De ‘poutre de gloire’ uit de 16de eeuw (gloriebalk in een vrije vertaling) die het koor scheidt van het schip. Naast de gekruisigde Christus waar engelen het bloed opvangen (schipzijde) zien we beelden van de Maria en Johannes. Op de balk vind je verder scènes uit het passieverhaal. Aan de koorzijde vormen de sibillen, priesteressen van Apollo, het kader voor de Annunciatiegroep.
- Altaarstukken of retabels: het koor en de apsis verdwijnen onder de grote altaarstukken, gescheiden door houten panelen met rijke sculpturen, allemaal beschilderd en grotendeels verguld. Er is een overvloed aan zuilen, kroonlijsten, nissen, beelden en figuren die samen een harmonieus geheel vormen van pracht en praal. Let vooral op de expressieve gezichten van de vergulde en gekleurde beelden, net levensecht en gedetailleerd.
- Opmerkelijk is het retabel met Johannes. Een gebeeldhouwd paneel uit de 17e eeuw stelt ‘de val van de gevallen engelen’ voor: de aartsengel Michaël slaat met zijn zwaard de naakte, sensuele en verwarde lichamen van de demonen neer.
- De preekstoel (1759) heeft reliëfs van de vier evangelisten en vier kerkleraren.
Beeldengroep van de graflegging van Antoine Chavagnac (1676), in Lampaul-Guimiliau, door Rolf Schoch, Essen, Germany (www.retas.de/rolf)
- De beeldengroep van de graflegging, uit 1676, met negen levensgrote figuren, werd in tufsteen gebeeldhouwd door Antoine Chavagnac, beeldhouwer van de Marine in Brest.
- Het schilderij van de Geboorte van Maria, een zeldzame voorstelling, is uit de 17e eeuw. We zien Joachim, de gelukkige vader, die zijn vrouw Anna geluk wenst, terwijl de vroedvrouwen Maria baden
- Het glas-in-loodraam van het hoofdraam dateert uit de 16e eeuw, maar het zijn losse elementen, ze vormen geen eenduidige afbeelding. Het is gemaakt van de restanten van verschillende kapot geslagen ramen tijdens de Franse Revolutie.
- De doopvont is uitgevoerd in een barokstijl. Sierlijk zijn de acht gedraaide zuilen. Het baldakijn op de top heeft twee etages en een koepel. Beelden versieren het baldakijn. De vaandels met Paulus en Maria zijn gemaakt met borduurwerk van gouden zilverdraad en stammen uit respectievelijk 1634 en 1667. Zij worden in processies meegedragen.
- De vaandels behoren tot de mooiste en oudste (1658) van Bretagne, een geschenk van de Broederschap van het Allerheiligste Sacrament. Eén ervan toont Sint Miliau als Prins van Cornwall.
- De zijportiek, in graniet, in gotische stijl, daterend uit 1533, toont de beelden van de twaalf apostelen
De bron van de Notre-Dame bevindt zich buiten de omheining en is verborgen in het groen. Het water is goed tegen jicht en reuma.
In de omgeving zijn nog een drietal bronnen: die van Sainte-Anasthasie, Saint-Pol en Sainte-Anne.
Chapelle en Fontaine de Sainte-Anne
Ten zuiden van Lampaul-Guimiliau ligt de kapel Sainte-Anne. De kapel is gebouwd van leisteen in de vorm van een Latijns kruis. Op de twee puntgevels en op de aangrenzende calvaire is het wapen van de familie Brézal gegraveerd. In de kapel staat een beeld van Anna-te-drieën: Anna, haar dochter Maria en het kindje Jezus. Dichtbij dit kerkje is de bron van Sainte-Anne.
Dit kerkje is geopend gedurende de zomer.
Fontaine de Sainte-Anasthasie
Lampaul-Guimiliau : la fontaine Sainte-Anastasie : vue d’ensemble door Moreau.henri
Ten noorden van Lampaul-Guimiliau vind je de bron van Sint Anasthasia (bij Traoun-Louarn). Aan deze bron is een legende verbonden. De heilige Anasthasia zou een prinses zijn geweest, een dochter van de heer van Coat-Meur. Die heeft haar onthoofd omdat ze de man had afgewezen die haar vader voor haar had uitgezocht.
Sint Anastasia werd in de 19e eeuw de beschermheilige van journalisten en schrijvers. Aan het begin van de vorige eeuw werd ze ook aanbeden door moeders van kinderen die langzaam konden lopen. Sinds de brede invoering van het onderwijs is de fontein nog steeds een populaire plek om succes te wensen bij examens.
Lanneufret
Ommuurde kerk van Lanneufret door Romainbehar
Een simpele enclos vinden we in Lanneufret. De kerk van Saint-Gwévroc of Saint-Guévroc is gebouwd op de noordelijke helling van een hoogplateau, waarvan de top zich op een hoogte van 88 meter bevindt. Zij is zeer bescheiden in haar verhoudingen en stijl. Op een sluitsteen in het gewelf van het portaal staat het jaartal 1585.
Het interieur bestaat uit een schip zonder zijbeuken, twee dwarsbeukarmen en een apsismuur in dezelfde richting. Er zijn drie karakteristieke houten altaren en enkele moderne beelden. De oude beelden zijn:
- Een heilige bisschop of abt, met koorkap, mijter en kromstaf, hoogte 1 m. 25, in steen. Dit zou heel goed de afbeelding van de patroonheilige kunnen zijn.
- Sint Anna zittend, de kleine Maria lezend, 0 m. 80, steen.
- Ecce-Homo, steen, 0 m. 80
- Franciscaanse heilige, die een kelk of een ciborie vasthoudt, vergelijkbaar met die welke te zien zijn in Bodilis, La Roche en Brennilis, mogelijk de heilige Antonius van Padua zou zijn.
- Christus aan het kruis, op de ‘tref’ of dwarsbalk in het schip.
- Op de gevel van het portaal, een heilige monnik, waarschijnlijk Sint Guévroc, patroonheilige.
Op de dwarsbalken staan de beelden van Onze-Lieve-Vrouw en Johannes, Ecce-Homo en Sint Guévroc, gekleed als monnik en met een gesloten boek in de hand. Tussen deze laatste twee afbeeldingen staat een Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid, met grote stijl en onderscheid. Bovenaan de weide, richting de noordoosthoek van de begraafplaats, staat de kleine monumentale bron van de patroonheilige.
Roemeens orthodox klooster van Kerbénéat
Dichtbij Lanneufret is een oud Benedictijns klooster uit 1878 dat in 2017 is verpacht aan de orthodoxe gemeenschappen van Brest en Morlaix.